Gazete ve Dergilere İlişkin Temel Kavramlar

Gazete ve Dergilere İlişkin Temel Kavramlar

Haber

Haber, köken itibariyle Arapça bir sözcüktür. Öztürkçe karşılığı olarak “salık, duyruk” gibi kelimeler önerilen haber sözcüğüne Fransızca’da “information”⁸, İngilizce’de ise North, East, West ve South kelimelerinin baş harflerinden oluşan NEWS sözcüğü karşılık gelmektedir.

Geçmişten günümüze insan, çevresinde ne olup ne bittiğini bilmeye dair hep bir istek duymuştur. İnsanın bu en doğal yönü üzerinde pek çok kimse fikir yürütmüş ve ilk olarak şu tanımlamaları yapmıştır: “Olan her şey haberdir”, “dün bilmediğimiz haberdir”, “insanların üzerinde konuştukları haberdir”, haber okuyucuların öğrenmek istedikleri her şeydir⁹”, “bir olayın raporudur”, “çevrede olup biten her şeydir”, “gerçeğin toplumsal kurgusudur”, “herhangi bir konuda yeni bilgidir”, “yarının tarihidir”¹⁰.

Haberciliğin temel ilkesini oluşturan ve bir haberde bulunması gereken haber değerlerini beş başlıkta toplamak mümkündür:

·         Zamanlılık

·         Yakınlık

·         Önemlilik

·         Sonuç

·         İlgi Çekicilik¹¹

5N-1K Kuralı

Haber yazmanın en temel kuralı 5N-1K’dır. Eksiksiz tam bir haber metninde, olaya ilişkin şu altı sorunun sorulmuş olması gerekir:

Ne? (Haberin konu olan olay nedir?)

Nerede? (Olay nerede olmuştur?)

Ne Zaman? (Olay ne zaman olmuştur?)

Neden? (Olay neden olmuştur?)

Nasıl? ( Olay nasıl olmuştur?)

Kim? (Olayın aktörleri kim ya da kimlerdir?)

Haberde Fotoğraf Unsuru

Haberin tamamında metin kadar önemli bir unsur da fotoğraftır. Haber muhabirinin ya da foto muhabirlerinin çektikleri fotoğrafların haberi tanımlayan, tamamlayan ve güçlendiren unsurlarına dikkat edilir. Habere ait fotoğraf, olaya tanıklık eder, olayı belgeler, kısaca haberin inandırıcılığını sağlar. Bu nedenle ‘bir fotoğraf başlı başına bir haberdir’ denebilir¹².

Röportaj

Habercilik, doğru soruları sorarak, ilgili kaynaklardan doğru yanıtlar alıp bunları kamuoyuna duyurma sanatıdır. Kamuoyunu bilgilendirmek için de öncelikle yapılması gereken, bilgilerin toplanmasıdır. Bilgi toplama yöntemlerinden biri de röportajdır. Röportaj, bir muhabirin belli konudaki sorularına görüşme yoluyla yanıt aramasıdır. Yüz yüze ya da telefonla yapılabildiği gibi dolaylı olarak yazılı da gerçekleştirilebilir. İnternet üzerinden de röportaj yapılabilmektedir. Bu yöntemle röportaj yapılan kişinin kişisel görüşlerine başvurulur.    

Köşe yazısı ve Başyazı

Köşe yazısı ya da fıkra, gazete ya da dergilerin belirli sütunlarında, genel başlık altında yaşama dair tüm konuları bir görüş ve düşünceye bağlayarak yorumlayan ciddi ya da eğlendirici bir yazı türüdür. Başyazı ise gazete ya da dergilerde genellikle ilk sayfalarda okuyucuyla buluşturulan; gündemi, yayın içeriğini ya da önemli bir konuyu işleyen, yayın kuruluşunun genel yayın politikasını aktaran, imzalı ya da imzasız olarak yayınlanan yazılardır¹³.

Manşet, Sürmanşet ve Spot

Manşet kavramı gazetelerin ilk sayfasına iri puntolarla konulan başlık olarak tanımlanmaktadır. Manşet haberler gazetelerin ilk sayfasında, logonun hemen altında ve dergilerin kapak sayfalarında yer alan en önemli haberdir. Gazetelerin birinci sayfasında, logonun üzerinde kullanılan başlığa da sürmanşet adı verilir. Sürmanşet, olağandışı gelişmeler, çok önemli olaylara ilişkin olarak kullanılır. Spot ise haberin ortalama 15-20 sözcükten oluşan özet metnidir. Haber içindeki özellikleri vurgulamak, ana ayrıntıları başlık kompozisyonu içinde sergilemek için spot kullanılır. Haber metninden daha iri puntolu harflerle dizilen spot, haber sıralamasında başlıktan ya da alt başlıktan sonra yer alır¹⁴.                                                                                                         

Mizanpaj

Gazete ve dergilerdeki sayfa düzenine mizanpaj adı verilmektedir. Mizanpaj, gazete ve dergideki haber ve yazıların, okuyucu tarafından mümkün olan en az çabayla algılanmasını sağlamaya yönelik bir işlemdir. Haber ve bilgi iletmeyi kolaylaştırıp zevkli hale getirmeyi hedefler. Mizanpaj yöntemiyle gazetelerde yer alan haber, resim, fotoğraf, grafik, yazı unsurları sayfa üzerinde estetik bir biçimde düzene konmaktadır. Düzene koyma sırasında bu malzemelerin önemine göre sıralanması/büyütülmesi sayfa düzenlenmesini iletişim sürecinin önemli bir parçası durumuna getirmektedir.

Tiraj

Gazete, kitap, dergi ve benzer nitelikteki yayınların bir basılışındaki baskı sayısına tiraj denmektedir. Gazeteler, farklı bölgelerdeki baskı merkezlerinde basılmaktadır. Her baskı merkezinde basılan gazetelerin toplam baskı sayısı gazetenin tirajını oluşturmaktadır. Altı çizilmesi gereken nokta, tiraj gazetenin satış miktarı değil, baskı miktarıdır. Tirajın yüksek olması, gazetenin çok satıldığı anlamına gelmez¹⁵.

Reklam ve İlan

Bir ürün veya hizmeti halka tanıtmak, beğendirmek ve böylelikle sürümünü sağlamak için denenen her türlü yola reklam denir. Gazete ve dergilerin gelir kaynakları, satış gelirleri, resmi ilanlar ve özel girişimcilerin reklamlarından oluşur. Reklam ve ilanlar ise yayın organlarının gelir kaynaklarından en önemlisidir. Günümüzde bağımsız hiçbir gazete ve derginin, yalnız satış gelirleriyle ayakta durmasına imkân olmadığı için basın kuruluşları giderek reklam ve ilanlara bağımlı hale gelmişlerdir. Bu yüzden bir gazetenin örgüt yapılanmasında yazı işleri servisi kadar önem verilen bir de reklam servisi yer almaktadır. Bir gazetenin sayfalarının üçte birinin ya da en fazla yarısının ilan ve reklama ayrılması gazetecilikte yaygın bir görüştür¹⁶.